Een van mijn favoriete schilderijen. Der Mönch am Meer van Caspar David Friedrich. De reproductie doet, uiteraard, geen recht aan het onovertroffen origineel. De overweldigende natuur en de eenzame mens op het doek gevangen. Dit is meer dan romantiek, dit is melancholie. Ik heb het schilderij gelukkig een paar keer in het echt mogen aanschouwen in Berlijn en het raakte me diep. Zoals eigenlijk de meeste werken van Friedrich wel een zeker effect op me hebben. Onlangs mocht ik in Stuttgart nog twee fraaie hoogtepunten uit zijn oeuvre aanschouwen. Maar zoals gezegd is dit mijn persoonlijke favoriet.
Wellicht wordt de ervaring in retrospectief nog versterkt, omdat ik het nu bepaalde muziek met dit schilderij associeer. Muziek die niet alleen hetzelfde onderwerp heeft (bij de zee staan), maar die wat mij betreft ook dezelfde thematiek omvat. Over de thematiek valt lang uit te weiden. Maar laat ik eerst maar even de muziek er bij halen: Standing By The Sea van Hüsker Dü.
Wellicht dat de meeste mensen Friedrich met de muziek van de negentiende-eeuwse romantiek associëren, maar dat doe ik dus niet. Ik associeer het met Amerikaanse punkrock uit de jaren tachtig van de twintigste eeuw. Het nummer is afkomstig van het album Zen Arcade uit 1984. Uiteraard valt er nu een hele boom op te zetten over de overeenkomsten tussen de minimalistische, wellicht zelfs zen-achtige, composities van respectievelijk Hüsker Dü en Friedrich. Maar dat laat ik achterwege, die redenering mag u op een ander moment uit mij proberen te trekken. Ook irrelevant is de vraag of de heren van Hüsker Dü met het schilderij bekend waren. Waarschijnlijker is dat beide artistieke uitingen voortkwamen uit de gevoelens die elk oplettend mens ervaart als hij overweldigd wordt door de natuur: het sublieme. Dat kunst in eerste plaats de functie heeft om schoonheid te verbeelden, is een vaak gehoorde stelling, niet in de de laatste plaats een stelling die door de filosoof Roger Scruton verdedigd wordt.
De positie van Scruton is verdedigbaar, maar ik wil er graag bij aantekenen dat kunst niet alleen een uiting kan zijn van schoonheid (beauty), maar ook van het sublieme (sublime). Het contrast tussen beauty en sublime is bepaald geen recent verzinsel. De Engelse landschapsarchitecten van de achttiende eeuw ontworpen de Britse landschapstuin in een poging het sublieme element van de natuur te herscheppen. Het was nadrukkelijk een reactie op de formele Franse tuinen van de zeventiende eeuw, die gezien kunnen worden als een culminatie van de drang naar pure schoonheid en de wens om de grillige natuur te temmen. In de romantiek werd de sublieme ervaring van overweldigend natuurschoon verder de kunst binnen gezogen, door onder meer Caspar David Friedrich. En feitelijk is het nummer van Hüsker Dü niet veel minder dan dat, een lyrische muzikale impressie van de ervaring die een mens meemaakt als hij of zij aan zee staat.
Want dat is een essentieel punt, dat het in beide werken niet alleen over de natuur gaat, maar ook over de mens. Zoals gezegd drukken ze wat mij betreft diep menselijke gevoelens uit, zoals onder meer melancholie, overweldiging of eenzaamheid. Tot slot de tekst van het lied:
There was no one all around
There was no one there but me
I was staring out a window
I was standing by the sea
The waves kept on repeating
Each one crashing to the shore
And my footprints nowhere leading
As they disappeared once more
Your senses are bombarded
By the roaring that you hear
In a shell you can hear the ocean
When you put it up to your hear
There was no one all around
There was no one there but me
I was staring out a window
I was standing by the sea
Geen opmerkingen:
Een reactie posten